In aanloop naar de verkiezingen van 2025 onderzochten we de programma’s van de tien grootste politieke partijen op hun visie op kunstmatige intelligentie én de arbeidsmarkt. Een tipje van de sluier: sommige partijen noemen ‘AI’ 22 keer, andere helemaal niet.
10 grootste partijen
Op basis van de huidige zetelverdeling analyseren we: PVV (37 zetels), GroenLinks-PvdA (25), VVD (24), NSC (19), D66 (9), BBB (8), CDA (5), SP (5), ChristenUnie (3) en DENK (3). Omdat DENK hun 2025-programma nog niet had gepubliceerd, hebben we FVD als vervanger meegenomen. Wat opvalt: DENK had hun 2025-programma nog niet gepubliceerd (en hun oude bestand was meer dan 100MB), dus we hebben FVD als elfde partij meegenomen voor een volledige vergelijking.
De BBB van ‘bestandsgrootte’
Allereerst een vergelijking: het valt op hoe verschillend de partijen omgaan met hun digitale presentatie. Het CDA wint de prijs voor best gecomprimeerde pdf met 638 KB. Aan de andere kant van het spectrum vinden we DENK met 101,5 MB voor hun 2023-programma. De rest situeert zich tussen de extremen: D66 (1,1 MB) en SP (1 MB) houden het compact, terwijl BBB uitpakt met 20,5 MB — bijna net zo groot als alle anderen bij elkaar.
- BBB: 20,5 MB
- NSC: 7,4 MB
- FVD: 6 MB
- VVD: 4,7 MB
- GroenLinks-PvdA: 3,9 MB
- ChristenUnie: 3,8 MB
- PVV: 2,9 MB
- D66: 1,1 MB
- SP: 1 MB
- CDA: 638 KB
Arbeidsmarktfocus: grote verschillen
De aandacht voor arbeidsmarktvraagstukken verschilt dramatisch tussen partijen. Een kwantitatieve analyse van het woord ‘arbeidsmarkt’ levert verrassende uitkomsten. De VVD is koploper in deze categorie, maar opvallend is dat de PVV het woord ‘arbeidsmarkt’ niet één keer noemt in hun programma.
| Partij | Aantal vermeldingen ‘arbeidsmarkt’ |
| VVD | 19 |
| CDA | 17 |
| ChristenUnie | 14 |
| NSC | 13 |
| GroenLinks-PvdA | 12 |
| D66 | 6 |
| SP | 3 |
| FVD | 3 |
| BBB | 1 |
| PVV | 0 |
AI-bewustzijn: van pioniers tot achterblijvers
Bij kunstmatige intelligentie tekenen zich tevens behoorlijk scherpe contrasten af. GroenLinks-PvdA en VVD noemen ‘AI’ of ‘kunstmatige intelligentie’ allebei 22 keer. Aan de andere kant van het spectrum noemt PPV ‘kunstmatige intelligentie’ maar één keer in de context van het verminderen van administratiedruk in de zorg en de BBB noemt ‘AI’ helemaal niet.
| Partij | Aantal vermeldingen ‘AI’ of ‘Kunstmatige intelligentie’ |
| GroenLinks-PvdA | 22 |
| VVD | 22 |
| NSC | 16 |
| CDA | 15 |
| SP | 10 |
| D66 | 9 |
| ChristenUnie | 7 |
| FVD | 6 |
| PVV | 1 |
| BBB | 0 |
AI en de arbeidsmarkt: teveel gescheiden dossiers?
Maar dat is slechts de kwantitatieve analyse. Als we kijken naar de manier waarop politieke partijen de twee onderwerpen linken aan elkaar, valt het gemiddeld behoorlijk tegen. De meeste partijen behandelen AI en arbeidsmarktbeleid namelijk als gescheiden dossiers. Van de tien onderzochte partijen maken er slechts drie een expliciete verbinding tussen beide thema’s. Terwijl AI-experts wereldwijd waarschuwen voor massale arbeidsmarktdisruptie, behandelen de meeste partijen beide thema’s als onafhankelijke beleidsterreinen.
GroenLinks-PvdA scoort echter het hoogst in integratie. Hun ‘werk-ontwikkel-aanpak’ koppelt AI-innovatie direct (en specifiek) aan omscholing en arbeidsmarkthervorming. Ze schrijven: “De toepassingen van AI ontwikkelen zich razendsnel. We gaan slimmer werken door te investeren in innovatie en digitalisering waar dat kan. Zo verhogen we onze productiviteit, waardoor we mensen vrijspelen voor sectoren waar de tekorten groot zijn, zoals de in de technieksector, de bouw- en installatiesector, de kinderopvang, het onderwijs en de zorg.”
NSC toont zich als enige partij expliciet bezorgd over de disruptieve effecten van AI voor de arbeidsmarkt. Hun oplossing blijft echter beperkt tot het stimuleren van bedrijven om personeel bij te scholen. “We voorzien dat de doorontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) grote en onzekere effecten zal hebben op de arbeidsmarkt, zowel in positieve als in negatieve zin. Bedrijven moeten gestimuleerd worden om hun personeel bij te scholen zodat zij wendbaar met deze veranderingen om kunnen gaan.”
FVD maakt een opvallende koppeling door te stellen dat ‘spoedig zal AI veel administratieve banen vervangen’ en daarom praktijkberoepen te benadrukken als ‘toekomstbestendig en onmisbaar’. “De opkomst van kunstmatige intelligentie maakt de herwaardering van vakmanschap urgent. Spoedig zal AI veel administratieve banen vervangen, maar voorlopig zien wij computers nog geen hamer vasthouden, geen lasnaad leggen of patiënt verzorgen. Juist praktijkgerichte beroepen zijn toekomstbestendig en onmisbaar.”
Gemiste kansen?
De overige zeven partijen missen opvallend de boot. De VVD spreekt uitgebreid over AI-innovatie en arbeidsmarktkrapte, maar verbindt beide thema’s niet. Ze willen ‘vol inzetten op kunstmatige intelligentie’ en tegelijk de ‘arbeidsmarkt hervormen’, maar leggen geen verband tussen mogelijke consequenties van AI die in potentie banen kan overnemen in een breed scala aan sectoren én hun hervormingsplannen.
“Digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie zullen de komende decennia welzijn en gezondheid op veel vlakken verbeteren en de administratieve bureaucratie verminderen, arbeidsuren besparen en de kwaliteit van de zorg verbeteren”, aldus de VVD. “Deze innovatie moet gestimuleerd en gefinancierd worden.”
Het CDA stelt dat ‘nieuwe technologieën zowel kansen als uitdagingen’ creëren, maar maakt geen concrete koppeling met de arbeidsmarkt. Er wordt vooral geschreven over wetgeving. “We blijven aandacht hebben voor digitale ethiek, want digitale technologie is niet waardenvrij”, aldus het CDA. “Grote techbedrijven sturen via algoritmes, en data worden op grote schaal opgeslagen.”
D66 pleit voor digitale autonomie en benoemt de behoefte aan een ‘bewindspersoon voor Technologie en Innovatie’, maar koppelt dit niet aan hun arbeidsmarktvisie. Hun zorgen over buitenlandse techbedrijven in publieke sectoren blijven los staan van effecten voor werkgelegenheid.
De SP toont zich kritisch over AI-risico’s, maar doet één opvallende uitspraak die óók gelinkt kan worden aan hoe organisaties matchingssoftware inzetten om de juiste persoon voor de juiste vacature te werven. “Algoritmes nemen geen beslissingen over ons. Bij beslissingen die impact hebben op iemands leven, bijvoorbeeld bij de aanvraag voor een uitkering, blijven altijd mensen betrokken. We staan niet toe dat dergelijke beslissingen volledig geautomatiseerd worden via algoritmes. Ook moet het altijd duidelijk zijn welke gegevens de basis waren voor het besluit.”
ChristenUnie noemt AI als “een van de grootste maatschappelijke uitdagingen” maar maakt geen verbinding met hun pleidooi voor duurzame arbeidsverhoudingen. Er is wel één paralel te vinden voor recruiters. Vul ‘recruiter in’ waar ‘arts’ staat en ‘patient’ bij ‘werkzoekende’, dan geeft het onderstaande citaat een redelijk beeld van de visie van CU.
“Kunstmatige intelligentie kan een middel tot mogelijke detectie zijn voor een arts, zolang de arts eindverantwoordelijk blijft en het middel niet interfereert met de goede relatie tussen arts en patiënt. Er zijn bijvoorbeeld algoritmen die beter dan mensen in staat zijn afwijkingen (nieuwvormingen) te detecteren in beelden van menselijk celmateriaal. Voorwaarde is dat de privacy van patiënten wordt geborgd en commercieel gebruik van data uitgesloten.”
De stilte van de PVV en BBB
Bij de PVV en BBB blijft het stil als het om beide onderwerpen gaat. De PVV, in 2023 nog winnaar met 37 zetels, noemt arbeidsmarkt níet en kunstmatige intelligentie slechts in de context van zorgadministratie. Het woord ‘technologie’ komt zelfs niet één keer voor in het partijprogramma.
BBB (7 zetels in 2023) zwijgt ook volledig over AI, ondanks hun focus op een sector waar automatisering en AI-toepassingen explosief groeien. Hun programma bevat geen enkele reflectie op hoe technologische ontwikkelingen hun achterban zullen raken.
